Ay Gezegen midir?

Uzayın sınırsız karanlığında, Dünya’mıza eşlik eden bir gök cismi olan Ay, pek çok kültürde farklı anlamlar yüklenen, şiirlere konu olan ve gökbilimcilerin dikkatini çeken önemli bir varlıktır. Ancak bu denli ilgi çekici olan Ay, sıkça sorulan bir soruyu da beraberinde getirir: “Ay bir gezegen midir?” Bu yazımızda, bu sorunun yanıtını bilimsel veriler ışığında ele alacağız.

Ay’ın tanımını yapmak için öncelikle “gezegen” kelimesinin ne anlam ifade ettiğini açıklamakta fayda var. Uluslararası Astronomi Birliği’ne (IAU) göre bir gök cismi, gezegen kabul edilebilmesi için birçok kriteri yerine getirmeli. Bunlar; kendi etrafında dönmeli, yıldızlarına (bizim örneğimizde Güneş) görece sabit bir yörüngede hareket etmeli ve bu hareket esnasında kendi kütle çekimi ile yörüngesindeki nesneleri temizlemiş olmalıdır.

Gezegensel kriterler çerçevesine baktığımızda, Ay’ın bu şartların birçoğunu yerine getirmediği açıktır. Ay, kendi ekseni etrafında dönüyor olmasına rağmen, bir yıldızın etrafında bağımsız bir yörüngede hareket etmiyor; bunun yerine Dünya etrafında bir yörünge izliyor. Bu yörünge Dünya’nın Güneş etrafındaki orbitine bağlı olduğundan, Ay’ın bir gezegen olarak sınıflandırılması mümkün değildir. Ayrıca, Ay, kendi kütle çekimiyle bir yörüngeyi “temizleme” sürecini de gerçekleştirememekte, zira bu temizleme işlevini yerine getiren Dünya’nın kendi gezegenlik statüsüdür.

Bunların yanı sıra, Ay’ın gezegen sınıflandırılmasına engel başka bir bilimsel ayrımı daha vardır; o da “uydu” kategorisine giriyor oluşudur. Bir uydu, herhangi bir gezegenin ya da küçük gezegenin (cüce gezegen) yörüngesinde dönen bir gök cismidir. Bu tanım da düşünüldüğünde, Ay’ın, Dünya’nın doğal uydusu olduğu bilimsel olarak kabul edilir.

Ay, şairlerin ilham kaynağı, göktaşları ve kraterlerle dolu gizemli bir dünya olmasının yanı sıra, kesinlikle bir uydu olarak tanımlanmaktadır, bir gezegen değil. Bu gerçek, onun büyüklüğünden veya gökbilimin amacından ziyade, onun yörünge dinamikleri ve gökmeşsel konumundan kaynaklanmaktadır. Ay’ın bizim için taşıdığı çok özel yeri ve gökbilimi açısından önemini göz ardı etmeksizin, astronominin net tanımlarına göre, Ay, “gezegen” sınıfında değerlendirilemez.